БАРОИ БАЧАГОН

Донистан хуб аст

ВИТАМИНИ А

Витаминҳо моддаҳои фаъоли биологӣ буда, барои фаъолияти ҳаррӯзаи организм бениҳоят заруранд. Нарасидани витаминҳо боиси бемориҳои гуногун мегардад.

Организм витамин ва моддаҳои  заруриро аз маҳсулотҳои хӯрокворӣ мегиранд. Витамини А (ретинол)  витамини дар чарбу ҳалшаванда, ки дар мубодилаи моддаҳо карбогидратҳо иштирок намуда, кори узвҳои биноиро дуруст мекунад. Норасоии моддаи мазкур сабаби асосии сустшавии биноӣ (шабкӯрӣ)  мегардад. Ғайр аз ин, ҳангоми норасоии он дар инсон рехтани оби даҳон, тоқат накардан ба рӯшноӣ, хушкшавии пӯст, рехтани мӯйҳо ба назар мерасанд. Манбаи асосии витамини А ҷигар, равғани моҳӣ, зардии тухм, шир мебошад. Вай дар меваю сабзавоти ранги норинҷидошта, дар зардолу, қаламфури булғорӣ, помидор, кабудӣ зиёд аст. Витамини  А барои онҳое, ки вақти зиёдро дар назди кампютер мегузаронанд, хеле муҳим аст.

Мулоҳиза

ПУШАЙМОНӢ СУД НАДОРАД

Фасли зимистон. Ҳаво сард буд. Модари Шокир барои пешин таом тайёр мекард. Ногоҳ дид, ки дар хона намак намондааст.

- Шокирҷон, - писарашро ҷеғ зад.

- Лаббай, - давон омад Шокир.

- Шери модар, намак тамом шудааст. Давон рафта аз дӯкон намак биёр, - ба писар пул дароз кард модар. Шокир пулро гирифт ва палтояшро пӯшида кӯча рафт. Ба дӯкон нарасида, марде яхмос мефурӯхт. Ӯ писаракро дида, гуфт:

- Биё, писарам. Ман имрӯз яхмосҳои беҳтаринро овардам. Якто гири, як умр мазааш дар даҳонат мемонад.

Шокир назди яхмосфурӯш омад. Яхдони ӯ пур аз яхмосҳои рангоранг буд. Писарак яхмоси дӯстдоштаи худро гирифта, сӯи дӯкон шитофт. Маблағи дар дасташ боқимонда ба намак нарасид. Дар бозгашт боз яхмос гирифта хӯрд ва баъд ба хона баргашт. Модараш писарашро дастхолӣ дида, гуфт:

- Намак наовардӣ?

- Не модарҷон. Дар роҳ пулро гум кардам, - дурӯғ гуфт Шокир. Модар боз пул дода:

- Ҳеҷ гап не. Акнун эҳтиёт шуда, рафта биё, - гуфт. Писарак давон рафта намак овард.

Бегоҳ Шокир таб кард. Ҳама ҳайрон буданд, ки чаро якбора Шокирҷон бемор шуд. Зуд шифокорро ҷеғ задад. Духтур омада писаракро укол кард. Шокир аз кори худ пушаймон буд. Аммо пушайонӣ суд надошт. 

Фаридуни ФАРҲОДЗОД.

ЧИГИЛАК

Чигилак як намуди шеър аст, ки дар ин гуна шеърҳо воқеа ғайритабиӣ, пасу пеш, чаппаву роста, баръакс тасвир мешавад. Ин хусусияти чигилакµо хонандаро водор мекунад, ки онро бодиққат хонад, зирактару ҳушёртар бошад, хондаашро мулоҳиза кунад.
Минбаъд мо аз эҷодиёти шоирон чунин шеърҳоро меорем. Шумо метавонед, чигиливу печидагии шеърро дарёб намуда, дар поён нависед!

Ҷӯра ҲОШИМӢ

ОЁ ДУРУСТ КАРДАМ?

Бо чашмакам шунидам

Бо гӯшакам бидидам.

Оё дуруст кардам?

Ё нодуруст кардам?

Бо пой хат навиштам,

Бо даст роҳ бигаштам.

Оё дуруст кардам?

Ё нодуруст кардам?

Хӯрдам китобро ман,

Хондам кабобро ман.

Оё дуруст кардам?

Ё нодуруст кардам?

Гуфтам ба гурбаам:

- Кишт!

Гуфтам ба мурғакам:

- Пишт!

Оё дуруст кардам?

Ё нодуруст кардам?

Хондам ду модар аз ёд,

Шуд шеъракам зи ман шод

Оё дуруст кардам?

Ё нодуруст кардам?"

15 апрел - Зодрӯзи Садриддин АЙНӢ

ТАҚВИМИ РӮЗГОРИ САДРИДДИН АЙНӢ

Биёед эй рафиқон, дарс хонем,

Ба бекорию нодонӣ намонем.

Ба олам ҳар касе бекор гардад,

Ба чашми аҳли олам хор гардад…

·     Сардафтари адабиёти навини тоҷик, нависанда, шоир, муҳаққиқи адабиётшинос Садриддин Айнӣ 15 апрели соли 1878 дар деҳаи Соктареи ноҳияи Ғиждувони вилояти Бухоро ба дунё омадааст.

·     Орзую ҳаваси илму шеър Айниро дар 12-солагӣ ба Бухоро меорад ва адиб дар давоми 16 сол дар мадрасаҳои мири Араб, Олимҷон, Бадалбек, Ҳоҷӣ Зоҳид ва Кӯкалтоши Бухоро таҳсил карда, соли 1908 онро хатм мекунад.

·     Айнӣ девонҳои Ҳофизи Шерозӣ, Мирзо Абдулқодири Бедил, Алишер Навоӣ, Фузулиро  мутолиа мекард.

·     Аз соли 1896 Садриддин бо тахаллуси адабии «Айнӣ» ба навиштани шеърҳои мустақилона cар кардааст.

·     Айнӣ муаллифи асарҳои «Мактаби кӯҳна», «Ҷаллодони Бухоро» (1920), повести «Одина» (1924), «Марги судхӯр» (1937), «Ятим»(1940), романи «Дохунда» ( 1930), «Ғуломон» (1934), «Ёддоштҳо» (дар 4 китоб, 1950) ва як қатор асарҳои илмӣ мебошад.

·     Дар ҳикояҳо, шеърҳои бачагонаи Айнӣ мавзӯъҳои ватандӯстӣ, илмомӯзӣ, меҳру муҳаббат, дӯстиву рафоқат, накӯкорӣ ва ғайра тарғиб шудааст.

·     Устод Айни таърихдон, забоншинос, луғатдон, мураббӣ ва омӯзгор, марди пуркору меҳнатдӯст буд.

·     Нависандаи маъруф Садриддин Айнӣ 15 июли соли 1954 дар Душанбе вафот мекунад.

ФАРИДУН.

САВОЛУ ҶАВОБ

- Хонаи нағзи дунё кадом аст?

- Мактаб аст.

- Бачагони нағз киҳоянд?

- Бачагони мактабанд.

- Аз бачагони мактаб кадомашон нағзтаранд?

- Бачагоне, ки ҳаргиз аз мактаб намемонанд.

- Аз инҳо кадомашон хубтаранд?

- Бачагоне, ки ҳамеша аз паи хондан ҳастанд ва барои аълохонӣ ҳаракат мекунанд.

- Аз инҳо кадомашон беҳтаранд?

- Қаламу коғази ҳамсинфонашро берухсат намегирифтагӣ, ба шарики қаламу коғаз надоштааш, қаламу коғази зиёдатии худро медодагӣ, хоксору ҳалим, ширингуфтору хушрафтор будагӣ бачаҳо.

Аз «Таҳзиб-ус-сибён»-и Садриддин АЙНӢ.

ВУНДЕРКИНД

УИЛЯМ ҶЕЙМС САЙДИС

Санаи 1-уми апрели соли 1898 дар Ню-Йорк таваллуд шудааст. Падару модар мехостанд аз ӯ нобиғае ба воя расонанд. Уилям дар 18-моҳагӣ рӯзномаи “Ню – Йорк Таймс” - ро хонда метавонист. То синни 8-солагӣ  4 китоб навиштааст. 

Уилям дар 11-солагӣ  ба шӯъбаи таҷрибавӣ барои кӯдакони боистеъдоди Донишгоҳи Гарвард дохил шуд. Соли 1910  ӯро барои хондани лексия доир ба фазои чорченака ба клуби математикҳои Донишгоҳи Гарвард даъват намуданд. Дертар Уилям ба мактаби олии санъат ва илми Гарвард дохил мегардад.

Ӯ донандаи забонҳои лотинӣ, юнонӣ, олмонӣ, русӣ ва фаронсавӣ буд. Инчунин, Уилям Сайдис дар асоси забонҳои муосири гурӯи романӣ- германӣ забони “Vendergood”-ро ихтироъ намудааст. Мутахассисон ӯро яке за шахсони донотарини олам эътироф мекунанд.

ДАҲ ДАРЁИ ДАРОЗТАРИН:

 1. Дарёи Нил - дар Африка ҷойгир буда, дарозтарин дарёи рӯи замин ба шумор меравад, ки 6650 км. (4.130 мил) дарозӣ дорад. Дарёи Нил аз сарҳади давлатҳои Судан, Бурунди, Руанд, республикаҳои демократии Конго, Танзанин, Кеня, Эфиопия, Угандия, Египта мегузарад.

Дар дарёи Нил ду шохаи асосӣ мавҷуд аст, ки инҳо Нили Сафед ва Нили Кабуд мебошад.

2. Дарёи Амазонка - дуюмин дарёи дарозтарини рӯи замин буда, дар қисми шимолии Амрикои Ҷанубӣ ҷойгир аст, ки аз Анд оғоз шуда, дар уқёнуси Атлантика ба охир мерасаду 6800 км. тӯл кашидааст.

3. Дарёи Янсзӣ - дарозтарин дарё дар Осиё буда, сеюмин дарёи дарозтарини ҷаҳон мебошад, ки 6418 км. дарозӣ дорад.

4. Дарёи Миссисипӣ - калонтарин дарё дар Амрикои Шимолӣ ба шумор меравад, ки 6300 км. дарозӣ дорад.

5. Дарёи Енисей - панҷумин дарёи дарозтарини рӯи замин буда, 5539 км. тӯл кашидааст.

6. Дарёи Зард - пас аз дарёи Янсзӣ, дуюмин дарёи дарозтарин дар Хитой буда, 5464 км. дарозӣ дорад.

7. Дарёи Об - дар Сибир ҷойгир буда, ҳафтумин дарёи дарозтарини рӯи замин ба шумор меравад, ки 5410 км. тӯл кашидааст.

8. Дарёи Ла-Плата - дар Амрикои Ҷанубӣ ҷойгир буда, аз сарҳадҳои Бразилия, Парагвай ва Аргентина мегузарад. Дарё 4880 км. дарозӣ дорад.

9. Дарёи Конго - дар Африка ҷогир буда, чуқуртарин дарёи дунё ба шумор меравад ва тахминан 4700 км. дарозӣ дорад.

10. Дарёи Амур - Аз сарҳади Шарқи Дур ва ҷанубу шарқии Хитой гузашта, 2824 км. тӯл кашидааст.

Ривоят

ЈИССАИ Т¤ТИИ АЗ ЈАФАС ОЗОДГАШТА

Савдогаре бо кори савдоии худ ба Чин ва БоІдод барои сафар тайёрє дид. Вай фармоишоти дґстон ва наздикони худро навишта гирифт.

Тґтие дошт сухандон, пеши ґ рафт ва гуфт:

- Ґоло ба сафар меравам, агар фармоише дорє бигґй, то барои ту биёрам.

Тґтє гуфт:

- Фармоиши ман ин ки дар мулки Чин боІе µаст, ки дар болои µар дарахти боІ тґтиµои зиндагонє мекунанад. Аз ман ба онµо салом гґй ва µар їавобе гґянд ба ман расон. Савдогар ба Чин расид ва баъди иїрои тамоми фармоишоти ёру дґстон дархости тґтияш ба хотираш расид. Ба їои гуфтаи тґтє рафта расид ва болои дарахти калоне їамоаи тґтиёни зиёди рангинболро дид, бо овози баланд гуфт, ки тґтие дорам, гґё дувоздаµ сол дар хонаи ман ба іафаси нуіра мебошад ва он тґтии ман ба шумо саломи худро расонд. Якбора тґтие аз болои дарахт худро ба замин партофт ва чун мурда дар рґи замин афтид. Савдогар хаёл кард, ки шояд ин тґтє аз хешовандони тґтии ман бошад.  Як іатра об дар гулґи тґтє андохта онро дар їои офтобє гузошт ва афсґс хґрд. Баъди камтар ваіт тґтє пару бол дуруст карда, болои дарахт парида мебарояд. Ваіте ки савдогар ба сарзамини худ бармегардад, ба дґстонаш тґµфаµояшонро медиµад ва назди тґтияш омада µодисаи дар Чин рґйдодаро гуфт:

- Дар їои гуфтаат тґтиёнро дида саломи туро расонда будам, тґтие аз дарахт ба замин афтод, аммо баъди фурсате парвоз карда болои дарахт баромад. Тґтє бо шунидани ин сухан аз болои чґби нишастааш афтод. Савдогар аз ин дар µайрат монда дари іафасро мекушояд ва тґтиро ба даст гирифта дар їои офтобє, болои боми хона мегузорад. Аз хабарро расонидани худ афсґс мехґрд, ки тґтє пмру бол їунбонда, парида болои дарахт мебарояд. Савдогар аз ин хурсанд шуда, іафасро меорад ва ба мґи тґтє мегґяд:

- Тґтиїони ман! Хайрият, ки зинда шудє. Биё ба хонаат даро. Тґтє:

- Муддате дар хонаи ту зиндагонє намудам ва фаіат роµи халосиро мекофтам, аммо µеї намеёфтам. Маїбур шудам, ки аз µамїинсони худам кґмак пурсам. Онµо ба ман бо ту роµи халос шуданро омґхтанд ва имрґз ман ба озодє баромадам,-гуфту парида рафт.


Ривояти Шарі

САНГПУШТИ НОДОН

«Ґасадхґронро кґр гаштан беµтар аст...»

Овардаанд, ки дар як кґле ду мурІобє ва як сангпушт зиндагонє мекарданд. Азбаски фаіат якїоя буданд, дар байни онµо дґстє пайдо мешавад. Ваіте ки фасли тобистон меояд, оби кґл кам шуда, мурІобиµо барои парида рафтан аз дґсти худ сангпушт рухсат пурсиданд ва гуфтанд, ки мо ба дигар їой мехоµем равем, ки оби тозаву мусаффо дошта бошад. Сангпушт ба зорє гуфт, ки зиндагии ман беоб вазнин аст ва бе шумо дґстони азизам ман азоб мекашам. Илтимос маро µам µамроµи худ баред. МурІобиµо гуфтанд:

- Чє хел туро аз ин їо барем?

Гуфт:

- Ягон роµашро ёбед, дґстон. Баъди андешаи зиёд мурІобє чґберо, ки аз ду ваїаб дарозтар аст овард ва ба сангпушт гуфт:

- Мо µар ду аз ду тарафи чґб мегирем ва ту чґбро маµкам ба даµони худ гир. Ґаргиз дар ваіти парвоз гап назан. Агар гап занє аз чґб афтода ба бало гирифтор мешавє. Сангпушт гуфт:

- Ґаргиз аз гуфтаи шумо дґстони Іамхорам сар намепечонам. Ґар чиз гґед ба їо меорам.

Хуллас, санпушт  миёни чґбро ба даµон, ду мурІобє аз ду тарафи он гирифта ба µаво парвоз намуданд. Дар µаво аз болои деµае парвоз намуда мерафтанд, ки одамон парвози онµоро дида, аз ин тамошои аїиб дар µайрат афтода дод мезаданд, ки аїаб мурІони µаво µастанд, ки сангпуштро бардошта мепаранд. Агар сангпушт ба замин афтад, мурІобиµа аз боркашонє халос мешаванд.

Сангпушт аз сухани онµо дилтанг шуда гуфт:

- Ґасадхґронро кґр гаштан беµтар аст.

Даµон кушодан замон, сангпушт аз µаво ба замин меафтад. Хуллас сангпушт ба бало гирифтор шуд ва мурІобиµо аз ин µол афсґс хґрда парвози худро давом доданд.




САЁҐАТ БА ОЛАМИ ЗАБОНИ АНГЛИСЄ

·       Забон воситаи муомилот ва муоширати одамон аст. Донистани ин ё он забони хориїє ба кас имконият медихад, ки аз бурду бохт, имконияту вазъият ва камбудию талаботµои рґзмарраи µаёт огоµ гардад. Донистани забони дигар донистани воіеияти µаёти миллати дигар ва кулли дигаргуниµои олам аст.

·       Дар асоси Јарори Аввалин Президенти Їумµурияти ¤збекистон Ислом Каримов “Дар бораи чораву тадбирµои такмилдиµии сохтори омґзиши забонµои хориїє” аз санаи 10-уми декабри соли 2012 омґзиши забонµои хориїє дар тамоми муассисаµои таълимє хуб ба роµ монда шуд. Забони англисє низ аз ин їумла мебошад.

·       Ґоло дар муассисаµои таълими касбиву µунарє ва олє, мактабµои таълими умумє ва µатто дар муассисаµои таълими томактабє омґзиши забони англисє ба роµ монда шудааст.

·       Дар забони англисє беш аз 600 µазор калима мавїуд аст.

·       Калимаµои англисии the, be, to, of, and, a, in, that, have, I калимаµои серистеъсолтарини ин забон ба шумор мераванд.

·       Калимаи англисии “news” аз сарµарфи чор тарафи дунё: “North, East, West, South” гирифта шудааст. Аз ин рґ ин калима шакли їамъ надорад.

·       Аз µама муродиф (синоним)-µои зиёд дар забони англисє ба назар мерасанд.

·       Мегґянд, ки “The sixth sick sheikh's sixth sheep's sick” тезгґяки мураккабтарин дар забони англисє мебошад.

·       “Pneumonoultramicroscopicsilicovolcanoconiosis” - калимаи дарозтарини забони англисє ба шумор меравад.

·       Калимаи англисии “set” калимаи сермаънотарини ин забон ба µисоб меравад, ки 44 маънои асосии он ба сифати феъл, 17 маънои он ба сифати исм ва 7 маънои асосии он ба вазифаи ифодакунандаи сифат кор фармуда мешаванд.

 ФАРИДУН.

Аїиб аст

ОФТОБУ МОҐ

Офтобу Моµ ду хоµарон буданд. Ґар дуяшон µам ниµоят хушрґй буданду аз µусни якдигар рашк мекарданд. Як рґз µар ду їанїол карданду Моµ гуфт ки:

-Ман аз ту хушрґ!

Їаµли Офтоб омаду:

-Ман хушрґ!-гуфт.

Ґамин тавр, инаш «ман хушрґ» гуфт, вайаш  «ман хушрґ» гуфту шуд їанг. Офтоб аз іаµр ханїарро гирифту рґи хоµарашро тилим-тилим буриду гурехту рафт. Рґи Моµ хуну хуншор шуд. Баъд аз паси Офтоб давиду вайро дошта натонист.

Аз µамон ваіт то µол Офтобу Моµ якдигарашонро дошта наметавонанд. ДоІи рґи Моµ хам аз µамон ваіт монд.

ЗОўИ «ХУШХОН»

Рґзе як зоІ аз ким-куїо як парча гґшти равІаниро ба нґлаш гирифта париду омаду ба шохи дарахте нишаста хґрданє шуд.

Як рґбоµи гушна аз ин µол бохабар шуда, дар андеша монд, ки ба кадом тадбир гґштро аз даµони зоІ гирифта худаш хґрад... Вай баъд аз хеле фикр кардан, ба зери дарахт омаду ба зоІ нигоµ карда гуфт:

-Додаракам зоІ! Мегґянд,ки ту µофизи хушхону хушовоз µастє, чє мешавад, ки µозир як суруд хонию ман µам аз хонишат баµраманд шавам.

ЗоІ аз таърифи рґбоµ хурсанд шуду µамин, ки ба хониш даµон кушод, гґшт аз даµонаш ба поин афтоду рґбоµ гирифта гурехт.

САЁҐАТ БА ОЛАМИ ФАННИ ЗООЛОГИЯ

1. Зоология аз калимаи юнонии «зоо»- µайвон, «логос»- таълимот гирифта шуда, илм дар бораи µайвонµо мебошад.

2. Фанни зоология гуногунрангии олами µайвонот ва тараііиёти таърихии онµо, сохти µайвонµо, тарзи µаётгузаронии онµо, паµншавє, ривоїёбє ва муносибати µайвонотро бо муµити зист меомґзонад.

3. Асосгузори илми зоология, олими Юнон Арасту мебошад. Се асари ґ оид ба олами µайвонот, ки баъзе іисмµои он то замони мо боіє мондааст, «Таърихи олами µайвонот», «Тартиби донишµо оид ба µайвонот» ва «Донишµои таърихє, морфологє, физиологии µайвонот» мебошад. Ин олими бузург дар асарµояш оиди роµµои паµншавє, тарзи умргузаронє ва хусусиятµои анатомии 452 намуди µайвон маълумот додааст.

4. Ривоїёбии илми зоология бо номи мутафаккирони бузурги Шарі Абу Райµон Берунє, Абґали ибни Сино ва дигарон вобаста аст.

5. Табиатшиноси Рими Јадим Гай Плиний (солµои 23-79 мелодє) дар китоби «Таърихи табиат»-и худ, таърифи µайвоноти замонашро овардааст.

6. То µол дар илми зоологияи їаµонє зиёда аз 1 миллиону 500 µазор намуди µайвонот муайян карда шудааст, ки ин адад доимє набуда, олимон µар сол боз намудµои нави омґхтанашударо меёбанд.

7. Ґама гуна хели µайвонµо ба намуд, авлод, оила, іатор, синф ва навъ їудо карда мешаванд, ки онро классификатсия меноманд.

 ФАРИДУН.